Menu Sluiten

Juridisch advies

Het is voor LHBT’s allerminst vanzelfsprekend dat het erfrecht en andere familierechtelijke betrekkingen door de wet afdoende zijn geregeld.
Dankzij jarenlange inzet van het COC sluit de wet steeds beter aan op de behoeften van LHBT’s en is er meer gelijkheid gekomen. De mooiste resultaten zijn de openstelling van het huwelijk voor personen van gelijk
geslacht (1 april 2001) en de wet lesbisch ouderschap (1 april 2014).

Mijn naam is Liesbeth Verhagen. In mijn studententijd ben ik voorlichter en bestuurslid geweest bij COC-Utrecht. Vanaf mijn afstuderen (1998) heb ik mij gespecialiseerd in lesbisch ouderschap en donorschap. Inmiddels woon ik met mijn vriendin in Heemstede en ben ik vrijwilliger bij COC-Kennemerland. Sinds 2012 ben ik notaris bij notariskantoor Feitsma | Verhagen in Volendam. Vanwege mijn persoonlijke betrokkenheid en kennis van zaken, ben ik graag uw roze notaris! U kunt mij per mail bereiken via verhagen@feitsmaverhagen.nl of telefonisch via 0299 – 369 511.

Het erfrecht goed geregeld?
Het wettelijk erfrecht is erop gebaseerd dat men zijn vermogen wil nalaten aan een echtgenoot en/of kinderen. Onder de LHBT’s bevinden zich echter relatief veel meer mensen die overlijden zonder achterlating van een echtgenoot of kinderen. Op grond van het wettelijk erfrecht zal het vermogen dan naar de familieleden vererven: vader, moeder, broers en zussen, of hun kinderen. Het is maar de vraag of dat wel de bedoeling is.

In een notarieel testament kun je afwijken van het wettelijk erfrecht. Als je een partner hebt, kun je je partner tot erfgenaam benoemen. Daarbij kun je (samen met je partner) ook regelen naar wie het (totale) vermogen gaat als je partner en jij er beiden niet meer zijn. Het vermogen kan dan bijvoorbeeld verdeeld worden onder de families, vrienden en/of goede doelen.

Als je geen partner hebt, dan kun je in een testament bepalen hoe je je nalatenschap wilt verdelen: wie worden je erfgenamen? Je kunt daarbij met percentages werken, omdat je nu nog niet kunt weten wat je later precies zult nalaten. Ook is het mogelijk om bepaalde vermogensbestanddelen aan bepaalde personen na te laten, bijvoorbeeld een verzameling, een inboedelstuk, een sieraad of een geldbedrag. Dat wordt ook wel een ‘legaat’ genoemd.

Het is raadzaam om ook een executeur te benoemen. Dat is een persoon die de nalatenschap afhandelt. De executeur neemt de regie na het overlijden. Hij zegt abonnementen op, regelt de ontruiming van de woning en verkoopt zo nodig de woning, betaalt de rekeningen en doet de belastingaangiftes. Een executeur maakt de nalatenschap klaar voor de verdeling onder de erfgenamen. Een executeur kan een vertrouwenspersoon zijn, zoals je partner of een goede vriend(in). Het kan ook een professional zijn, zoals de notaris.

In mijn praktijk spreek ik regelmatig mannen die als donor een band hebben opgebouwd met hun biologische kind. In de meeste gevallen bestaat er geen juridische afstammingsband tussen de donor en het kind, zodat het kind geen wettelijke erfgenaam van de donor is. Als de donor wil dat het kind wel van hem zal erven, dan is het nodig dat de donor het kind via zijn testament als erfgenaam in zijn nalatenschap betrekt.

Iets soortgelijks geldt als je de kinderen van je partner feitelijk als je eigen kinderen beschouwt en erfrechtelijk ook zo wilt behandelen. Ook dan is het nodig om dit in een testament te regelen. Die kinderen zullen immers niet automatisch van je erven.

Zo zijn er nog tal van zaken te vermelden die in een testament geregeld kunnen worden. Wil je meer weten over het maken van een testament? Neem dan gerust contact met mij op. Je bent van harte welkom om een vrijblijvende afspraak te maken op mijn kantoor.

Wie regelt jouw zaken als jij dat niet meer kunt?
Stel dat je getroffen wordt door een hersenbloeding of door een ziekte als dementie, of dat je om andere redenen tijdelijk of langdurig niet meer in staat bent om je eigen belangen te behartigen. Wie doet dat dan? Wie zorgt voor de betaling van je rekeningen? Wie regelt zo nodig andere woonruimte? Wie beheert je vermogen? Wie regelt je verzekeringen en je pensioen? En wie behartigt je medische belangen?

Als je dit niet van te voren zelf geregeld hebt, dan zal het nodig zijn dat er door de rechter een bewindvoerder, mentor of curator wordt aangesteld. Een behoorlijke procedure, waarbij het onzeker is wie zal worden aangesteld om jouw belangen te behartigen. Een onbekende? Een instantie?

Steeds meer mensen nemen het heft liever zelf in handen en maken een zogenaamd ‘levenstestament’. Een levenstestament is een notariële akte waarin je een volmacht geeft aan één of meer vertrouwenspersonen, zodat zij je belangen kunnen behartigen wanneer je dat zelf niet meer kunt. In het levenstestament leg je vast wat je wel en niet wilt en wie jouw vertrouwen krijgt.

Het is belangrijk dat je vertrouwenspersoon de juiste bevoegdheden krijgt om je wensen daadwerkelijk te kunnen uitvoeren. Daarbij is het mogelijk om een toezichthouder aan te wijzen, zodat de kans op misbruik wordt beperkt.

Mijn advies is om zelf regie te houden en tijdig je zaken te regelen. Wil je er meer over weten? Neem dan gerust contact met mij op.

Nieuwe wet lesbisch ouderschap
Sinds 1 april 2014 is het voor lesbische vrouwen veel eenvoudiger om samen het juridisch ouderschap te verwerven. Deze nieuwe wet is mede te danken aan een jarenlange inzet van het COC.

Ouderschap
Juridisch ouderschap geeft een afstammingsband met het kind. Dat betekent dat het kind ‘familie’ is en een familieband heeft met de ouders en met de familie van de ouders. Door het juridisch ouderschap wordt een kind kleinkind van de grootouders, enzovoorts. Deze familieband eindigt niet als een kind meerderjarig wordt. Behalve emotionele aspecten, kleven er aan deze juridische afstammingsband ook belangrijke juridische gevolgen, bijvoorbeeld ten aanzien van nationaliteit, naamrecht, erfrecht, erfbelasting, schenkbelasting, inkomstenbelasting, alimentatie en wezenpensioen.

Ouderschap door erkenning
Voorheen kon de meemoeder slechts door een tijdrovende en dure adoptieprocedure het juridische ouderschap verwerven. Nu kan de meemoeder het kind eenvoudigweg erkennen, net zoals een mannelijke partner van de biologische moeder dat kan. Erkenning kan tijdens de zwangerschap plaatsvinden bij de burgerlijke stand.

Erkenning kan ook na de geboorte nog plaatsvinden, maar de erkenning heeft in dat geval geen terugwerkende kracht. Dit geldt ook voor kinderen die voor 1 april 2014 zijn geboren. Dus meemoeders die in het verleden de adoptieprocedure niet zijn ingegaan, kunnen nu alsnog door erkenning juridisch moeder worden. Let daarbij wel op mogelijke gevolgen voor de achternaam van het kind.

Aan de erkenning van een kind is geen maximum leeftijd verbonden, noch voor de ouder, noch voor het kind. Indien het kind 12 jaar of ouder is, is wel toestemming van het kind vereist. Zolang het kind nog niet de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt, is voor erkenning (door wie dan ook) toestemming nodig van de biologische moeder.
Indien de meemoeder het kind wil erkennen, maar de biologische moeder (of het kind van 16 jaar of ouder) daarvoor geen toestemming verleent, dan kan de meemoeder vervangende toestemming vragen aan de rechter, op grond van het feit dat zij als partner van de moeder heeft ingestemd met een daad die de verwekking tot gevolg heeft gehad.

Ouderschap van rechtswege
Als je tijdens de geboorte van het kind getrouwd bent of een geregistreerd partnerschap hebt met de biologische moeder én als het een aanvankelijk anonieme donor betreft, dan ontstaat het juridische ouderschap van de meemoeder automatisch. Bij de aangifte van het kind zal een verklaring overlegd moeten worden van de “Stichting donorgegevens kunstmatige bevruchting”, zodat de ambtenaar van de burgerlijke stand kan vaststellen dat er sprake is van een aanvankelijk anonieme donor. Van een aanvankelijk anonieme donor kan slechts sprake zijn als de bevruchting kunstmatig heeft plaatsgevonden en de persoonsgegevens van de donor minimaal de eerste 16 levensjaren van het kind anoniem blijven via de Stichting donorgegevens kunstmatige bevruchting.

Gezag
Behalve het juridische ouderschap is ook het gezag van belang. Ieder minderjarig kind staat onder gezag. Gezag houdt in: het recht en de plicht om het kind op te voeden en te verzorgen, om het kind te vertegenwoordigen en om het vermogen van het kind te beheren.

Sinds 1 januari 2002 geldt dat indien het kind wordt geboren binnen een huwelijk of geregistreerd partnerschap van twee vrouwen, dat deze vrouwen dan automatisch samen het gezag over het kind hebben, tenzij er nog een andere juridische ouder in het spel is, bijvoorbeeld een donor die het kind heeft erkend.

Indien een kind wordt geboren binnen een relatie van twee vrouwen die niet met elkaar zijn getrouwd of een geregistreerd partnerschap zijn aangegaan, heeft in beginsel slechts de biologische moeder het gezag. Sinds de nieuwe wet van 1 april 2014 is het veel eenvoudiger geworden voor de meemoeder om gezamenlijk gezag te verkrijgen. Indien de meemoeder het kind heeft erkend, hebben de moeders de mogelijkheid om na de geboorte van het kind hun gezamenlijk gezag te laten aantekenen in het gezagsregister van de Rechtbank, zonder dat daar een rechterlijke beslissing aan vooraf gaat.

Achternaam
Als een kind bij de geboorte één ouder heeft (de biologische moeder), dan krijgt het kind in principe de achternaam van die ouder.

Als er bij de geboorte van rechtswege gezamenlijk ouderschap is ontstaan (de moeders zijn gehuwd/geregistreerd én er is sprake van een aanvankelijk anonieme donor), dan krijgt het kind in principe de achternaam van de meemoeder, tenzij er een gezamenlijke naamskeuze wordt gedaan voor de naam van de biologische moeder.

Als de meemoeder haar ouderschap heeft verkregen door erkenning (de moeders zijn niet gehuwd/geregistreerd ofwel er is sprake van een bekende donor), dan krijgt het kind in principe de achternaam van de biologische moeder, tenzij er een gezamenlijke naamskeuze wordt gedaan voor de naam van de meemoeder.

Indien je een gezamenlijke naamskeuze wilt uitbrengen, dan kun je dat doen bij de burgerlijke stand van je gemeente. Dat kan vóór of bij de aangifte van de geboorte gebeuren. Praktisch gezien is het aan te bevelen om dit vóór de geboorte te regelen, aangezien de biologische moeder in het algemeen niet bij de aangifte van het kind aanwezig kan zijn.

Overigens geldt dat een naamskeuze slechts ten aanzien van het eerste kind kan worden afgelegd. Volgende kinderen zullen dezelfde geslachtsnaam krijgen als het oudste kind, ongeacht wie de biologische moeder van de volgende kinderen is.

Donorcontract
Indien het de bedoeling is dat de donor geen rechten en geen plichten zal krijgen ten aanzien van het kind, dan is het van wezenlijk belang dat er een notarieel donorcontract wordt afgesloten. Anders dan een onderhandse donorovereenkomst, geeft een notarieel donorcontract dwingendrechtelijk bewijs, zowel ter bescherming van de rechten van de moeder(s) als ter bescherming van de rechten van de donor.

De donor wil niet geconfronteerd worden met een procedure van de moeder of het kind tot gerechtelijke vaststelling van het vaderschap. Dat zou voor hem immers een financiële onderhoudsverplichting met zich mee brengen en bovendien een ongewenste afstammingsband. Hij wil zo’n risico in het algemeen uitsluiten.

Daar tegenover staat dat de moeder(s) niet geconfronteerd willen worden met een donor die juridisch ouderschap opeist en daartoe vervangende toestemming voor erkenning bij de rechter vraagt. Dat zou immers kunnen betekenen dat het juridisch ouderschap van de meemoeder wordt vernietigd en dat de donor ouderschapsrechten krijgt.

Mijn advies is om het donorschap van te voren goed te regelen.

Meerouderschap / co-ouderschapscontract
Volgens de huidige wetgeving kan een kind maximaal twee juridische ouders hebben. De biologische moeder vervult een belangrijke rol bij de bepaling wie de tweede ouder wordt. Zij heeft in beginsel immers het recht haar toestemming voor erkenning te verlenen aan ofwel de meemoeder ofwel de biologische vader. Alleen de rechter kan haar keuze nog overrulen.

Op 8 december 2016 is het rapport ‘Kind en ouders in de 21ste eeuw’ verschenen, van de Staatscommissie Herijking ouderschap. De commissie vindt dat een kind juridisch vier ouders moet kunnen hebben, dat het draagmoederschap juridisch beter moet worden geregeld en dat kinderen recht hebben op hun ontstaansgeschiedenis. De commissie schrijft dat ieder kind er belang bij heeft dat zijn juridische positie zoveel mogelijk vanaf zijn geboorte is geregeld. De vele verschillende gezinssituaties die tegenwoordig in Nederland voorkomen, maken het nodig dat wetgeving en beleid op het terrein van ouderschap en gezag worden aangepast. Zo moeten meerdere personen het gezag over een kind kunnen uitoefenen (“meerpersoonsgezag”).

Een van de voorwaarden voor juridisch meerouderschap zou moeten zijn dat een kind maximaal vier juridische ouders kan hebben, die maximaal twee huishoudens vormen. Vóór de conceptie van het kind moeten de ouders aan de rechter een “meerouderschapsovereenkomst” overleggen, waarin afspraken zijn gemaakt over onder meer zorg- en opvoedingstaken, de hoofdverblijfplaats van het kind, de verdeling van de financiële lasten en de geslachtsnaam.

Het komt steeds vaker voor dat de donor, al dan niet met zijn partner, wel een rol wil vervullen bij de verzorging en opvoeding van het kind. In die gevallen is het van groot belang dat de donor en de biologische moeder, al dan niet met hun partners, samen goede afspraken maken. Deze afspraken kunnen worden vastgelegd in een zogenaamd “co-ouderschapscontract”. Dit contract is gebaseerd op een donorcontract en is uitgebreid met de gemeenschappelijke intenties en afspraken over het delen van verantwoordelijkheden, rechten en verplichtingen ten aanzien van de verzorging en opvoeding van het kind. In zo’n contract wordt uiteraard ook vastgelegd wie het juridisch ouderschap zal verkrijgen en wie met het (ouderlijk) gezag zal worden belast. Een co-ouderschapscontract is verre van standaard en vergt een goede voorbereiding. Ik begeleid jullie hier graag bij.

Nadere informatie en contact
Indien je meer informatie wilt of als je eens verder wilt praten over bovenstaande zaken, neem dan gerust contact met mij op.
Mijn naam is Liesbeth Verhagen en ik ben bereikbaar via verhagen@feitsmaverhagen.nl of telefonisch via 0299 – 369 511.